Ileus: darmprobleem

Ileus: wat is het?

Een ileus is een volledige passagebelemmering van de darminhoud. Dit is niet hetzelfde als een afsluiting van de darm. Een darmafsluiting is één van de mogelijke oorzaken. Een andere mogelijke oorzaak is een verlamming van de darmspieren, waardoor de ontlasting niet meer wordt voortgestuwd. Een passagebelemmering van de darm hoeft niet volledig te zijn. Bij een gedeeltelijke belemmering spreekt men van een subileus.

Ileus: oorzaken

Men onderscheidt twee vormen van ileus: de mechanische en de dynamische of functionele ileus. Bij een mechanische ileus is er een werkelijke afsluiting van de darm die op verschillende manieren tot stand kan komen:

• Een proces in het lumen van de darm (darmholte). Bij een zuivere verstopping van de darm spreekt men van een obstructie-ileus. Voorbeelden hiervan zijn grote galstenen, vreemde lichamen zoals vruchtenpitten en taaie en sterk ingedikte feces. Dit zijn echter zeldzame oorzaken.
• Processen in de darmwand. Hiertoe behoren bijvoorbeeld het darmcarcinoom, ontstekingsprocessen in de darmwand (zoals de ziekte van Crohn, diverticulitis en colitis) en aangeboren afwijkingen.
• Processen die buiten de darmwand zijn gelegen, bijvoorbeeld verklevingen na een peritonitis of een chirurgische ingreep. Een volvulus, een invaginatie of een hernia (breuk) kan gepaard gaan met een afsluiting van het darmlumen. Daarnaast veroorzaken ze een sterke vermindering of volledige stagnatie van de bloedvoorzieningen (strangulatie) waardoor necrose dreigt.
• Bij een dynamische ileus is het lumen niet afgesloten, maar toch functioneert de darm niet goed meer. Hiervan bestaan twee vormen:

1. 1. De paralytische ileus. Hierbij zijn de spieren in de darm verlamd en wordt de ontlasting niet meer voortgestuwd. De meest voorkomende oorzaak is een peritonitis. Terugkeer van peristaltiek en ontlasting geeft aan dat het herstel is begonnen.
   2. De spastische ileus. Bij deze vorm zijn de spieren juist super actief, overmatig gespannen. Het resultaat is echter hetzelfde als bij de paralytische ileus: de ontlasting wordt niet of onvoldoende voortgestuwd. Zeldzame oorzaken zijn bijvoorbeeld loodvergiftiging of het laatste stadium van de geslachtsziekte syfilis.

Het mag nooit verward worden met obstipatie. Elk mens heeft een ander ontlastingspatroon. Vooral oudere mensen defeceren traag, bij hen kan een ileus zich sluipend ontwikkelen. In het ziekenhuis maakt men nog een onderscheidt tussen een lage en een hoge ileus. Een lage ileus is een passagebelemmering in het laatste deel van de dikke darm en uit zich door het uitblijven van de ontlasting. Bij een hoge ileus bevindt de belemmering zich in de dunne darm of in het eerste gedeelte van de dikke darm. Deze vorm uit zich door braken, de ontlasting achter de belemmering kan nog wel worden geproduceerd.

Ileus: gevolgen

Verdeeld over de dag worden er in het maag-darmkanaal vele liters vocht uitgescheiden. Naast het vocht dat met voedsel en drinken wordt ingenomen, hebben we te maken met speeksel, maagsap, galsap, pancreassap (sap van de alvleesklier) en dunnedarmsap. Het meeste vocht wordt in de dunne en de dikke darm weer opgenomen in het bloed. Bij een ileus blijft het vocht echter in de darm en er wordt bovendien een extra hoeveelheid vocht toegevoegd. Hierdoor ontstaat er een tekort aan circulerend volume, dat gepaard gaat met shockverschijnselen wanneer de ileus langer bestaat. Behalve vocht wordt ook veel gas vastgehouden, waardoor de darmen geleidelijk opgeblazen worden. Dit gas bestaat voornamelijk uit ingeslikte lucht en rottingsgassen. Het vocht en de gassen zijn duidelijk te zien op een röntgenfoto van een staande patiënt. Omdat de darminhoud niet meer wordt voortgestuwd treedt rotting op. Het aantal bacteriën neemt snel toe in de dunne darm terwijl daar normaal gesproken maar weinig bacteriën in voorkomen. Deze bacteriën produceren prikkelende stoffen die inwerken op de darmwand. Via de darmwand komen ze in het bloed terecht, waaruit ze door de lever snel worden verwijderd. Ze kunnen echter ook in de buikholte komen en veroorzaken daar ernstige ziekteverschijnselen als gevolg van een algemene peritonitis.

Bij een obstructie ileus zal de darmwand proberen om het obstakel uit de weg te ruimen. De peristaltiek neemt sterk toe en wordt hoorbaar. Het geruis lijkt op het geluid van water en lucht die in een gootsteen weglopen, vandaar de naam gootsteengeruis. Doordat de darmen sterk uitzetten, wordt het middenrif naar verloop van tijd omhoog gedreven. De terugvloed van bloed naar het hart en de ademhaling raken hierdoor verstoord. Het tekort aan circulerend volume leidt ten slotte tot een nierfunctiestoornis. Kortom, door een ileus raken allerlei functies in het lichaam ontregeld en zolang de oorzaak niet wordt behandeld, zullen deze functies zich niet herstellen. Een ileus die te lang onbehandeld blijft, kan leiden tot een onomkeerbaar gestoorde functie van de darm, dat wil zeggen dat herstel niet meer optreedt.

Ileus: symptomen

De belangrijkste symptomen van een ileus zijn:

• Pijn: het soort pijn is afhankelijk van de oorzaak van de ileus. Bij een obstructie ileus is de pijn krampend, koliekachtig, met als typisch verschijnsel de bewegingsdrang van de patiënt. Deze zal namelijk de houding zoeken die voor hem of haar het minst pijnlijk is. Omdat elke houding echter pijnlijk is, zal hij of zij voortdurend in beweging zijn. Tussen de aanvallen is de patiënt pijnvrij. Bij de strangulatie ileus is er eveneens koliekpijn, maar hierbij blijft de pijn tussen de aanvallen voelbaar. De paralytische ileus gaat gepaard met de pijn die continu aanwezig is, omdat de peristaltiek die voor de krampaanvallen zorgt is uitgevallen. De pijn wordt hierbij meestal veroorzaakt door de doorgaans gelijktijdig aanwezige peritonitis.

• Braken: het is typerend dat er na het braken geen verlichting van de klachten optreedt. Door rotting wordt het braaksel uiteindelijk donkerbruin van kleur en stinkt het verschrikkelijk. Het braaksel lijkt op ontlasting, vandaar de aanduiding fecaloïd braken (echt fecaal braken bestaat immers niet).
• Opgezette buik: door de grote hoeveelheid vocht en gas zet de buik enorm op en is de buik gespannen. Bij het kloppen op de buik is er een hoge toon hoorbaar (dit duidt op gas) en bij schudden is een klotsend geluid te horen (dit duidt op gas en vocht in de darmen). Bij een hoge ileus is de buik puntvormig, doordat er veel vocht en gas in de dunne darm zit en de dunne darm ongeveer in het midden van de buik ligt. Bij een lage ileus zetten vooral de flanken uit, hierbij bevinden het vocht en het gas zich vooral in de dikke darm.
• Hoorbare en (soms) zichtbare peristaltiek.
• Ontbreken van flatus en ontlasting. Aanvankelijk kan nog ontlasting of lucht na de obstructie komen, uiteindelijk zal de patiënt helemaal geen ontlasting meer produceren of winden kunnen laten.
• Algemene verschijnselen (o.a. shock). Deze verschijnselen kunnen sterk wisselen afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de ileus en hoe lang deze al bestaat. Belangrijke verschijnselen zijn dorst, uitdroging, polsversnelling, lage bloeddruk, oligurie (verminderde urineproductie) of anurie (geen urineproductie).

Ileus: behandeling

De behandeling van een ileus kan operatief of niet-operatief gebeuren. Vaak zal dit afhankelijk zijn van de oorzaak van de ileus en zal de niet-operatieve behandeling vooraf gaan aan en/of ondersteunend zijn bij de operatieve behandeling. De niet-operatieve behandeling bestaat uit:

• Het voortdurend leegzuigen van het maag-darmkanaal met behulp van een sonde. De top van de sonde ligt in de maag ( de gewone maagsonde) of in het duodenum om ook het pancreas-, gal-, en dunne darm sap af te zuigen. Hierdoor vermindert de uitzetting van de darm, de circulatie verbetert en het braken stopt.
• Een infuus om de gestoorde circulatie, vocht- en elektrolytenbalans zo snel mogelijk te corrigeren.
• Het bijhouden van een strikte vochtbalans. Al het vocht dat wordt toegediend, maar ook al het vocht dat wordt uitgescheiden, moet nauwkeurig worden gemeten. Orale toediening van vocht of andere stoffen is uiteraard verboden.
• De overige te nemen maatregelen zijn afhankelijk van de precieze oorzaak. Een obstructie ileus zal bijvoorbeeld operatief moeten worden verholpen. Wel kan soms met deze vorm van behandeling worden voorkomen dat een dreigende obstructie overgaat in een echte, volledige obstructie. Ook gebruikt men niet-operatieve vormen van therapie wel als overbrugging van de tijd tot de operatie. Sommige patiënten zijn namelijk in zo’n slechte conditie, dat zij tijdelijk met behulp van deze behandeling moeten worden voorbereid op een operatie.

Naast de niet-operatieve behandeling kan het gebeuren dat een operatie noodzakelijk is om de achterliggende oorzaak van de ileus te verhelpen. Mogelijke oorzaken zijn:

• Een beklemde liesbreuk
• Verklevingen van de darm. Deze worden operatief gekliefd en indien noodzakelijk wordt een stuk darm verwijderd.
• Gezwellen in de buikholte.
• Volvulus
• Galstenen of andere vreemde lichamen in de darm.
• Invaginatie van de darm
• Een darmvernauwing.

Kijk voor meer informatie ook op: http://nl.wikipedia.org/wiki/Ileus.